เครื่องวัด

เรื่องนี้ต้องการกล่าวถึงหน่วยการวัดและเครื่องมือวัดที่นอกเหนือจากการ “ชั่ง” และ “ตวง” ที่กล่าวมาแล้ว (ความจริงการชั่งคือการวัดมวลหรือที่เรียกกันทั่วไปว่าน้ำหนัก ส่วนการตวงคือการวัดปริมาตรนั่นเอง)

ในการวัดปริมาณ (ปริมาณทางฟิสิกส์หรือแปลเป็นไทยว่าปริมาณทางกายภาพ) มีอยู่มากโดยเฉพาะอย่างยิ่งในภาคอุตสาหกรรม แต่สำหรับการวัดพื้นฐานที่มีมาไม่ว่าชาติใดข้าพเจ้าคิดว่าน่าจะเริ่ม

จากการวัดระยะทาง น้ำหนัก ปริมาตร และเวลาเพราะเป็นสิ่งที่อยู่ใกล้ตัวมนุษย์มากที่สุด

๑. วิวัฒนาการของหน่วยการวัด^๑

หน่วยและระบบการวัดมีวิวัฒนาการดังนี้

๑. ระบบอิมพีเรียล (Imperial System) : หน่วยอังกฤษ (English Units หรือ Imperial Units) เริ่มจากหน่วยในการวัดระยะทาง – น้ำหนัก – เวลา (ฟุต – ปอนด์ – วินาที) หลังจากนั้นจึงมีหน่วยตัน แกลลอน ไมล์และอื่นๆตามมา

๒. ระบบเมตริก(Metric System) : หน่วยเมตริก เป็นหน่วยที่ใช้เลขทศนิยมเป็นฐานในการบอกค่าหน่วยความยาว (เมตร) และมวล (กิโลกรัม) ใช้หน่วยไม่มากเหมือนกับของอังกฤษ (หน่วยระยะของอังกฤษจะมี ฟุต นิ้ว หลา และอื่นๆ) หน่วยเมตริกใช้วิธีการเลื่อนทศนิยม เช่น มิลลิเมตร (๑/๑,๐๐๐ เมตร) กิโลเมตร (๑,๐๐๐ เมตร) เป็นต้น

๓. ระบบหน่วยมาตรฐานนานาชาติ (International System of Units)เป็นระบบที่ใช้กันอย่างแพร่หลายทั่วโลกในปัจจุบันนี้ พัฒนาขึ้นในปี ค.ศ. ๑๙๖๐ จากหน่วย MKS (เมตร – กิโลกรัม – วินาที) แต่มีหน่วยอุณหภูมิ (คือ เคลวิน) เพิ่มเข้ามาอีกเป็น ๔ หน่วยพื้นฐานสำหรับการวัดปริมาณฟิสิกส์พื้นฐาน

ในที่นี้จะยกตัวอย่างหน่วยการวัดปริมาณเพียง ๒ อย่าง คือ หน่วยวัดระยะและหน่วยวัดพื้นที่

๒. หน่วยวัดระยะ

หน่วยการวัดระยะของไทยในอดีต^๒

หน่วยวัดระยะ/ความยาวของไทยพัฒนาการมาจากการใช้สิ่งแวดล้อมและร่างกายในการวัด เช่น

๘ ปรมาณู เป็น ๑ อณู

๕ อณู เป็น ๑ ธุลี

๘ ธุลี เป็น ๑ เส้นผม

๘ เส้นผม เป็น ๑ ไข่เหา

๘ ไข่เหา เป็น ๑ ตัวเหา

๘ ตัวเหา เป็น ๑ เม็ดข้าว

๘ เม็ดข้าว เป็น ๑ นิ้ว

๑๒ นิ้ว เป็น ๑ คืบ

๒ คืบ เป็น ๑ ศอก

๔ ศอก เป็น ๑ วา

๒๐ วา เป็น ๑ เส้น

๔๐๐ เส้น เป็น ๑ โยชน์

เปรียบเทียบหน่วยวัดระยะของไทยกับหน่วยต่างๆ

๒ ศอก ประมาณ ๑ เมตร

๒๔ เส้น ประมาณ ๑ กิโลเมตร

๔๐ เส้น ประมาณ ๑ ไมล์ (๑.๖ กม.)

หน่วยการวัดระยะตามมาตรฐานอังกฤษและเมตริก^๓

หน่วยเมตริก (ไม่ใช่หน่วยเอสไอ)
1 เมตร	≈	1.0936	หลา	1 หลา	≡	0.9144	เมตร
1 เมตร	≈	39.37	นิ้ว	1 นิ้ว	≡	0.0254	เมตร
1เซนติเมตร	≈	0.3937	นิ้ว	1 นิ้ว	≡	2.54	เซนติเมตร
1 มิลลิเมตร	≈	0.03937	นิ้ว	1 นิ้ว	≡	25.4	มิลลิเมตร
1 เมตร	≡	1×10¹⁰	Ångström	1 Ångström	≡	1×10⁻¹⁰	เมตร
1 นาโนเมตร	≡	10	Ångström	1 Ångström	≡	100	พิโกเมตร

(Ångström อ่านว่าแองสตรอม)

ขยายความหน่วยวัดแบบอังกฤษ

๑ นิ้ว = ๒.๕๔ เซนติเมตร

๑ ฟุต = ๑๒ นิ้ว

๑ หลา = ๓ ฟุต

๑ ไมล์ = ๑,๗๖๐ หลา

๓. หน่วยวัดพื้นที่

หน่วยวัดพื้นที่ของไทยและเมตริก

๑ งาน = ๑๐๐ ตารางวา = ๔๐๐ ตารางเมตร

๔ งาน = ๑ ไร่ = ๔๐๐ ตารางวา = ๑,๖๐๐ ตารางเมตร = ๐.๔ เอเคอร์

๑ ตร.กิโลเมตร = ๖๒๕ ไร่

หน่วยวัดพื้นที่ของเมตริก

๑ อาร์ (Are) = ๑๐๐ ตร.เมตร

๑๐๐ อาร์ = ๑๐๐ แฮคทาร์ (Hectare)

๑ เอเคอร์ (Acre) = ๔,๘๔๐ ตร.หลา

๔. การนับจำนวนตัวเลขในภาษาบาลี^๔

วิธีนับปกติสังขยา (Cardinals) ตามภาษาบาลี คือ เมื่อตัวเลขหรือการนับมีจำนวนมากขึ้นก็จะนำจำนวนตัวเลขมาต่อกันโดยใช้ศัพท์คือ “อุตตร”และ “อธิก”เป็นตัวเชื่อม ที่สำคัญการนับหรือที่ภาษาบาลีเรียกว่าสังขยานั้นใช้ตัวอักษรแทนตัวเลขเช่นเลข 1 ภาษาบาลีใช้คำว่า "เอก"มีดังนี้

เอก                   ๑
ทฺวิ                    ๒
ติ                      ๓
จตุ                    ๔
ปญฺจ                 ๕
ฉ                      ๖
สตฺต                  ๗
อฏฺ                  ๘
นว                    ๙
ทส                   ๑๐
สตํ                   ๑๐๐
สหสฺสํ               ๑,๐๐๐
ทสสหสฺสํ           ๑๐,๐๐๐
สตสหสฺสํ, ลกฺขํ   ๑๐๐,๐๐๐
ทสสตสหสฺสํ       ๑,๐๐๐,๐๐๐
โกฏิ                 โกฏิ

วิธีการนับตัวเลขดังกล่าวนี้ใช้กับการนับเวลา เช่น

๑๐ ปี เรียกว่า ๑ ทศวรรษ (Decade)

๑๐๐ ปี เรียกว่า ๑ ศตวรรษ (Century)

๑,๐๐๐ ปี = ๑ สหัสวรรษ (Millennium)

ที่กล่าวมาทั้งหมดเป็นเพียงความรู้อันน้อยนิดเกี่ยวกับเรื่องของการวัด เพราะการวัดตัวแปรต่างๆที่กล่าวมา มีเพียงแค่เรื่องของระยะและพื้นที่รวมถึงวิธีการนับเวลาโดยการนำภาษาบาลีมาเรียก ทั้งนี้ยังไม่ได้กล่าวถึงหน่วยและการวัดตัวแปรอื่นๆที่มีในโลกซึ่งมนุษย์สามารถวัดได้ เช่น อุณหภูมิ ความชื้น ความเร็ว พลังงาน ความหนาแน่น ความเข้มของกรด-ด่าง ฯลฯ เป็นต้น

จากเรื่องนี้อาจจะกล่าวได้ว่าไม่ว่าเราจะวัดสิ่งต่างๆได้ละเอียดเพียงใดก็เป็นเพียงทางกายภาพและไม่ใช่ของจริงแท้ เพราะสิ่งต่างๆเหล่านี้ขึ้นอยู่กับนิยามที่ผู้สร้างตั้งขึ้น ในทางกลับกัน แม้ว่ามนุษย์จะสร้างเครื่องมือวัดที่สามารถวัดค่าต่างๆได้ละเอียดและเที่ยงตรงมากขึ้นเท่าใด แต่หากจิตใจของผู้สร้างและผู้ใช้หยาบลงและขาดความเที่ยงตรงทางคุณธรรมแล้วก็ไร้ความหมาย และสุดท้ายเราไม่ต้องทำการวัดสิ่งใด ให้ลองสังเกตมิติของตัวเรา มิติของตัวเราเองจะมีขนาดเพียง “กว้างศอก ยาววา หนาคืบ” เท่านั้นเองจริงๆครับ ๕๕๕

(ปล. สำหรับผม “สะสมเพื่อว่างเปล่า” ครับ)

ขอขอบคุณ

^๑ http://en.wikipedia.org/wiki/Measurement

^๒ http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94

^๓http://en.wikipedia.org/wiki/Metre

^๔ กรมการศาสนา.พระไตรปิฏกภาษาบาลีฉบับสยามรัฐ, เล่มที่ 7.กรุงเทพ ฯ : กรมการศาสนา, 2525.
พระพุทธโฆสาจารย์, สมนฺตปาสาทิกา, พิมพ์ครั้งที่ 8. กรุงเทพฯ : มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2548.
พระมหานิยม อุตฺตโม. หลักสูตรย่อบาลีไวยากรณ์. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์เลี่ยงเชียง, 2523.
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส. บาลีไวยากรณ์(สังขยา). พิมพ์ครั้งที่ 48, กรุงเทพฯ : มหามกุฏราชวิทยาลัย,2547. อ้างจาก http://cybervanaram.net/index.php?option=com_content&view= article&id=217:2010-07-30-09-31-21&catid=11:2010-06-17-02-44-14&Itemid=23